Terwijl ik dit schrijf is de noodtoestand in Nederland nog niet uitgeroepen, maar zo voelt het wel. Evenementen worden links en rechts afgelast. Theaters sluiten de deuren. Horecagelegenheden hebben moeite klanten te trekken. Het schap met blikvoer in onze supermarkt ziet er gevaarlijk leeg uit. En de trein waar ik gisteravond instapte was aanmerkelijk rustiger dan normaal. Maar bovenal hangt er een sfeer van onrust in de stad.

Ook bij de studio van de wereld draait door zijn de stoelen ongevuld. Daar moet Matthijs van Nieuwkerk op donderdag 12 maart zonder publiek zijn dagelijkse programma presenteren. Het zou een volledige thema-uitzending worden over Tonke Dragt, maar dat item laat even op zich wachten. De actualiteit heeft de plannen van de redactie ingehaald, dus wordt de eerste helft van de uitzending besteed aan het Coronavirus.

DWDD uitzending zonder publiek op 12 maart

Ik kijk de uitzending terug op mijn mobieltje. Niet om het Coronavirus, integendeel: ik skip de eerste helft van de uitzending, ik kom hier om Tonke te zien.

Tonke Dragt is misschien wel mijn lievelingsschrijver. (Al ben ik niet onbevooroordeeld. Mijn moeder is een goede kennis van haar en heeft zelfs een boek over haar werk geschreven. Één van onze twee husky’s is vernoemd naar schildknaap Piak uit De brief voor de koning. En haar boeken behoren tot de eerste die ik zelfstandig las.) Gelukkig sta ik zeker niet alleen in die mening. Nog steeds wordt ze veel en graag gelezen — De brief voor de koning is op het moment van schrijven 54 maal herdrukt — en haar boeken zijn naar bijna elke denkbare taal vertaald. Iedereen houdt van Tonke, ook in het buitenland. Zo schreef de Britse krant de Guardian dat haar boeken erg Brits aandeden (voor Britten is geen groter compliment mogelijk). En in Duitsland is pas nog een Tonke-Dragt-conferentie geweest waarbij Duitse taal- en letterkunde studenten en kenners bijeenkwamen om haar werk te bespreken.

De aanleiding voor het item — de wereld draait door ontbeert zelden een actueel haakje — was de Netflixserie The Letter for the King die 20 maart op Netflix verschijnt. Maar de uitgenodigde gasten hadden het daar maar weinig over. (Ze verzaakten zelfs de premièredatum te noemen.) Snel kwam het drietal tot de gezamenlijke conclusie na het zien van een paar Amerikaans-ogende meeslepende trailerbeelden dat het eigenlijk beter was het boek gewoon te lezen — dan kon je je écht identificeren met Tiuri en Piak en kon je je écht inbeelden hoe het zou zijn om in het Wilde Woud te verdwalen. ‘Want dat wil elk kind toch?’ aldus Matthijs.

Het eerste verhaal van Tonke dat ik als kind las was De robot van de rommelmarkt, een kort toekomstverhaal uit 1967(!). Op school gebeurt alles met robots. Kinderen lezen, schrijven en rekenen niet meer zelf maar laten dat door robots doen — wel zo makkelijk. Edu’s huiswerkrobot gaat kapot en moet gerepareerd worden. Het begint bij Edu te kriebelen en bovendien kan hij zijn huiswerk niet meer maken, dus koopt hij robot Bob op de rommelmarkt. Bob is al oud en kan niet veel. Hij kan niet rekenen, schrijven en lezen, en kent alleen maar een paar oude gedichten.¹ Dus moet Edu Bob al deze dingen leren, maar daarvoor moet hij ze zelf wel eerst kunnen. Zonder dat Edu het doorheeft kan hij binnen de kortste keren zélf lezen, schrijven en rekenen en krijgt hij er nog plezier in ook.

Een foto van Tonke Dragt uit ABC Dragt

Na al het Coronageweld en na alle voorbesprekingen over Tonke Dragt was het dan eindelijk tijd voor een interview met de schrijfster. Dat gebeurt niet vaak² — ze is bijna negentig en altijd al publiciteitsschuw geweest — dus het was fijn haar nog een keertje op TV te mogen bewonderen. (Bij haar thuis weliswaar, want afreizen naar de studio zat er niet in.) Wat volgde was een ontroerend (en natuurlijk veel te kort) gesprek over haar leven, haar schrijverschap en haar verdiensten.

Het had iets vreemds om het over zoiets nadrukkelijk niet-actueels als een zestig jaar oud kinderboek te hebben, terwijl er zo’n actuele crisis gaande is. De wereld draaide voor het eerst sinds de start van het programma een keertje niet door, maar kwam juist stil te staan. En dat zal waarschijnlijk tot dwdd eind deze maand definitief afloopt ook zo blijven. (Stiekem heeft het wel iets poëtisch.) Matthijs zal zijn programma zonder publiek moeten maken. En wij zullen onszelf de komende paar weken thuis zonder al te veel sociaal verkeer moeten vermaken. Maar wellicht kunnen we van deze nood een deugd maken:

De toekomst die bij De robot van de rommelmarkt wordt geschetst verschilt niet zo gek veel van de onze — al is ze een tikkeltje aangezet. Ook wij stevenen af op een wereld waar nog maar weinig wordt gelezen — de leespleziercijfer liegen er niet om. Maar laten we leren van Edu en robot Bob. Dat verhaal vertelt ons een belangrijke boodschap over lezen en leesplezier: Wij, net als Edu, willen helemaal niet lezen, want lezen kost moeite en tijd en energie en kan je maar beter aan robots overlaten. Maar als we onszelf eenmaal zo gek hebben gekregen te beginnen in een boek ontdekken we dat we lezen eigenlijk toch wel leuk vinden.

Dus bij deze mijn oproep aan alle (on)belangstellenden: Verveel je je in de komende paar weken? Pak weer eens een boek op en fop jezelf!

Wat handige richtlijnen om jezelf zo effectief mogelijk te foppen:
– Lees fictie (of een historische roman). Als je, net als ik, geneigd bent non-fictie boven fictie te verkiezen, kies dan nu een keer voor fictie. Fictie leest vaak makkelijker en sneller én je krijgt er meer leesplezier voor terug.

– Leg de lat niet te hoog. De boeken van Dostojevski zijn naar ik hoor (zelf heb ik ze nooit gelezen) erg goed, maar ook erg vermoeiend. Maak het jezelf makkelijk en kies voor iets dat je trekt, niet iets waarvan je vindt dat je het gelezen moet hebben.

– Kinderboeken zijn ook boeken. Wees niet bang om af en toe eens een kinderboek te lezen, die zijn vaak minstens zo goed als hun volwassen tegenhangers kunnen zijn en lezen vaak een stuk soepeler. Zelf heb ik Tonke Dragt weer van de plank gehaald.

– Herlezen is ook lezen. Geen idee welk boek je nu moet lezen? Herlees een oud boek. Vaak weet je dan gelijk waar je aan toe bent en kom je tijdens het lezen op andere goede ideeën.

– Weet je het nog niet? Lees dan Lampje, een moderne kinderklassieker van debutant Annet Schaap die vorig jaar alle boekenprijzen die het kon winnen heeft gewonnen.